Przejdź do głównej zawartości

Grona gniewu. J. Steinbeck

Od pierwszych stron pozwoliłam porwać się tej prozie. Wciągająca, choć jest to język prosty, narracja tradycyjna, trzecioosobowa. Grona gniewu Johna Steinbecka (1902-1968) to książka uważana za najwybitniejsze dzieło w twórczości tego Noblisty, za którą otrzymał w 1940 roku Nagrodę Pulitzera, klasyka, którą odkryłam niestety dość późno.
Na początku książki poznajemy jednego z bohaterów, który po kilku latach nieobecności powraca do domu, by za chwilę wraz z rodziną udać się w daleką, niebezpieczną podróż. Poza sobą pozostawiają całe swoje dotychczasowe życie, swoje marzenia, wspomnienia, przed nimi jest tylko niewiadoma, a ich wędrówka przypomina exodus Izraela z Księgi Wyjścia. Niezależnie, jak często powtarzają, że czeka ich nowe, wspaniałe życie, wiara jaka zagościła w ich sercach nie wystarczy, by zagłuszyć lęk i wątpliwości. Prowadzi ich szosa 66, dziś uznawana już za zabytkową, droga, którą Steinbeck nazywa „drogą matką”, a określenie to na trwałe weszło do języka i literatury.
Rodzina Joadów jest jedną z setek tysięcy, które wygnane ze swojej ziemi, wyrusza w drogę, nie tylko tę fizyczną, ale w pewnym sensie także duchową. Jest to dla każdego z nich próba i nie każdy ten egzamin zdaje, podróż okupiona śmiercią starców i dzieci, w której sprawdza się tylko matka. Kobieta, która roztacza nad swoją rodzinę opiekę, przejmuje przywództwo, gdy mężczyźni zaczynają popadać w zniechęcenie i apatię.
Fabuła przeplatana jest rozdziałami, w których narrator wyjaśnia czytelnikowi sytuację w czasie kryzysu lat dwudziestych i trzydziestych w Stanach Zjednoczonych. Komentarz ten spowalnia akcję, ale jest głosem wołającym w imieniu setek tysięcy ograbionych i wykorzystanych, głodnych i umierających, gdy własność skupiona została w rękach sprytniejszych i bogatych.
Steinbeck wnika w mechanizmy, które stopniowo niszczą jednostkę i społeczeństwo, gdy bezwzględność i zimna kalkulacja biorą górę nad człowieczeństwem. W Gronach gniewu jest walka o przetrwanie, o zachowanie godności, jest zaakcentowanie siły rodziny, wspólnoty, która umożliwia przetrwanie w najcięższych warunkach. Z każdą stroną czytelnik czuje, że gniew upokorzonych narasta, że napięcie jest coraz większe, że musi stać się coś, co doprowadzi do przełomu. Klęski następują jedna po drugiej, gdy pojawia się nadzieja, natychmiast zostaje ona zgaszona. W końcowych scenach powódź niszczy wątły dorobek zbieraczy bawełny. Obfite opady deszczu, przywołują skojarzenia z biblijnym potopem, a rodzina Joadów zmuszona jest porzucić swoją „arkę”, czyli stary wagon kolejowy, starą ciężarówkę i ruszyć przed siebie. Chwilę wcześniej w rwący nurt wody rzucono martwego noworodka, niewinną ofiarę niedożywienia i głodu, ciężkich warunków, z jakimi przyszło zmierzyć się jego matce, ma być on wyrzutem dla tych, którzy doprowadzili do upodlenia setek tysięcy ludzi.
Steinbeck w mistrzowski sposób buduje dramaturgię utworu, widoczny jest protest przeciwko zwyrodnieniu kapitalizmu. Jest to jeden z tych tekstów, które na długo pozostają w pamięci czytelnika, nie pozostawia obojętnym i autorowi można zarzucić, że w niektórych fragmentach jest dość sentymentalny, jednak całość czyta się doskonale, a książka powinna być obowiązkową lekturą każdego bibliofila.

J. Steinbeck, Grona gniewu. PIW. Warszawa 1971.

Komentarze

  1. Jeszcze do niedawna Steinbecka znałam jedynie z Na wschód od Edenu. Niedawno przeczytałam Grona gniewu oraz Myszy i ludzi. Na żadnej z jego książek się nie zawiodłam. To co mnie urzeka w jego prozie to właśnie ta prostota przekazu o której piszesz, a jednocześnie głęboka mądrość, jaka zawarta jest w tych książkach. Dla mnie jego proza zawiera w sobie to, co w amerykańskiej literaturze najlepsze.

    OdpowiedzUsuń
  2. "Na wschód od Edenu" mam już na półce i czeka w kolejce. Cieszę się, że na "Grona gniewu" udało mi się namówić moją siostrę, która także jest zachwycona.
    Pozdrawiam

    OdpowiedzUsuń
  3. Świetna książka, nie wiem czy nie lepsza od "Na wschód od Edenu", kojarzy mi się ze słynną "Wędrującą matką" Dorothei Lange.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. "Wędrującej matki" nie czytałam, ale wszystko przede mną :)

      Usuń
    2. To klasyka fotografia - też pochodzi z okresu Wielkiego Kryzysu i zrobiona została w Kalifornii, co prawda nie wśród zbieraczy brzoskwiń tylko grochu.

      Usuń
    3. Dziękuję za naprowadzenie, już podejrzałam coś w sieci, muszę poszukać w realu :)

      Usuń
    4. Warto, jej zdjęcia z tego okresu mogłyby posłużyć jako ilustracja do "Gron gniewu".

      Usuń
  4. Chętnie się kiedyś zabiorę za amerykańską klasykę. Jakoś nie mam weny do literatury tego kraju, a szkoda. Czas nadrobić.

    OdpowiedzUsuń
  5. Świetna recenzja.
    Wstyd przyznać, ale nie czytałam.Znam Steinbecka głównie z Na wschód od Edenu. Muszę to nadrobić.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Natanno,
      dziękuję. "Na wschód od Edenu" podkradła mi siostra i nie mogę się za to zabrać, ale jak przyjdzie pora będziemy odrabiać, każda swoje zaległości :)

      Usuń

Prześlij komentarz

Popularne posty z tego bloga

Białe. Zimna wyspa Spitsbergen. I. Wiśniewska

Źródło okładki Wszystkim, którzy zaczynają marudzić, że zimno, zaczynam opowiadać o książce Ilony Wiśniewskiej „Białe. Zimna wyspa Spitsbergen”. Na początku robią wielkie oczy, potem stopniowo przyznają mi rację, a na koniec kwitują, że na Spitsbergen nie wybierają się i nadal jest im zimno. Walka z wiatrakami? Być może, ale zawsze zwątpienie zasiewam. Autorka skupia się na mieszkańcach miasteczka Longyearbyen na Spitsbergenie, najdalej wysuniętego na północ siedliska ludzkiego. Przyjeżdżają tu zakręceni ludzie z całego świata, którzy tworzą swoisty tygiel kulturowy. To z pewnością barwne postacie, które przywożą tu swoje problemy, doznają radości i niezależnie od motywów, jakie nimi powodują, by osiedlić się w tym miejscu, wydaje się, że swoją postawą „ocieplają”, a na pewno oswajają to pozornie nieludzkie miejsce. Jedną z nich jest I. Wiśniewska, która pisze o życiu w Arktyce, począwszy od relacji międzyludzkich, a skończywszy na załatwianiu potrzeb fizjologicznych,...

Pomiędzy słowem a istnieniem

Anna Nasiłowska poetka , pisarka , krytyk literacki i historyk literatury współczesnej w Dominie zmierzyła się z tematem narodzin życia oraz emocji, często bardzo trudnych, rodziców, zwłaszcza kobiety. Ona nie jest przygotowana do roli matki, której uczy się po porodzie, ale ciąża doprowadziła do pewnej symbiozy z dzieckiem. Nasiłowska dyskutuje z kulturowym obrazem matki, w jej tekście ból i fizyczność zajmują bardzo istotne miejsce, a karmienie piersią nie jest estetyczne. Poród i macierzyństwo nie są sielanką pomiędzy pięknym, pachnącym dzieckiem a jego idealną matką, która w książce stopniowo wchodzi w nową rolę, ale czuje się także wykluczona ze społeczeństwa, przeżywa rozterki, nie okazuje entuzjazmu, jakiego oczekuje otoczenie. Ciało kobiety w ciąży i po porodzie zmienia się, zaczyna się go wstydzić, dlatego próbuje je ukryć. Czuje się mniej atrakcyjna, inaczej postrzega swoje ciało, a kultura na tym etapie nie jest pomocna, ponieważ powstawały dzieła na temat śmierci...

Wybór Zofii. W. Styron

Źródło okładki William Styron to amerykański pisarz, laureat Nagrody Pulitzera, któremu ś wiatową sławę przyniosła książka „ Wybór Zofii” . Jej narratorem jest Stingo, który w 1947 roku marzy o zostaniu pisarzem, jednak o przedstawianych wydarzeniach opowiada z perspektywy około trzydziestu lat. Informacje są zatem przefiltrowane, ma do nich pewien dystans i pisze o sobie często z pewną ironią, np. o pierwszych miłościach młodego Stingo. Dwudziestodwuletni chłopak obserwuje otoczenie, szczególnie interesuje go lokatorka mieszkająca nad nim, Polka, która 1,5 roku wcześniej uwolniona została z Oświęcimia. Stingo dawkuje informacje o życiu Zofii w Polsce pod niemiecką okupacją, potem w obozie i przeplata   je opowieścią o przyjaźni z Zofią i jej kochankiem Natanem. Zofia jest Polką z Krakowa. Wykształcona, piękna, zazwyczaj ostrożna trafiła do Oświęcimia za szmugiel mięsa. Uzależniona psychicznie od Natana, nadużywa alkoholu, opowiadając o swoim życiu często konfabu...